| “ | Ćmok to pochodzący z pradawnych czasów potwór, o którym pamięć najdłużej przetrwała na terenach Wielkopolski, choć i tam nie widziano go już od wieków. Jego skrzydlata, pełna zwierzęcej siły sylwetka rozpięta na nocnym niebie straszy już tylko w opowieściach. | ” |
| — Opis Ćmoka z Bestiariusza słowiańskiego, czyli rzecz o skrzatach, wodnikach i rusałkach; Witold Vargas, Paweł Zych |
Ćmok, ćmuk, cmuk (mit. słowiańska) - Postać spotykana w folklorze Wielkopolskim, wykorzystywana do straszenia niegrzecznych dzieci analogicznie do śląskiego Beboka. Niewykluczony jest jej ewentualny pogański rodowód. Badania etnograficzne nie dostarczają wyczerpujących informacji na jego temat. W przekazach ludowych to skrzydlaty potwór "pełen zwierzęcej siły" (demon płodności, dzikiej natury?) działający w nocy, jednak jego dokładniejszy opis i sposób działania - niestety - nie przetrwał do czasów dzisiejszych, jeśli kiedykolwiek istniał.
Dokładniejsze informacje może dostarczyć etymologia i nazewnictwo. Wiara w te istoty mogła istnieć także na Śląsku, lecz z czasem znikła, czego dowodzi nazwa osiedla Mysłowic ,,Ćmok". Rzeczownik ,,Ćmok" wyraża się wobec ludzi prostych, mało inteligentnych, chamów (Demon rodzący się z dusz prostaków i upośledzonych umysłowo?) zazwyczaj w zastępstwie do - uważanego za wulgaryzm - "Ćwok". Czasownik "Cmok" to określenie na pocałunek (Demon uwodziciel? Demon miłości?). Najłatwiej i najprościej jednak jest powiązać nazwę demona z nocnym owadem - ćmą (Potwór - ćma? Król ciem?). Dodatkowo skrzydła wskazują na związek z powietrzem (Demon powietrza?). Oto jaki obraz (mitologicznego) Ćmoka się pokazuje, gdy zbierzemy nieliczne spostrzeżenia, krótki zarys etnograficzny i porównamy z innymi, lepiej poświadczonymi demonami:
Jest to demon powietrzny rodzący się z dusz prostaków, upośledzonych umysłowo, chamów. Zapewne (!) w dzień przybierał ludzką i uwodził ludzi (Podobnie, jak Latawica), zaś w nocy zmieniał się w potwora - ćmę (możliwe nawet, że był ich królem) i straszył niegrzeczne dzieci.
| Mitologia Słowiańska | |
|---|---|
| Bóstwa | |
| Panteon Włodzimierza | Perun • Dażbóg • Chors • Strzybóg • Simargł[1]• Mokosz[2] |
| Wschodniosłowiańskie | Swaróg • Jaryło • Kostroma • Rod • Weles (Wołos) • Perepłut • Kupała (?[3]) • Kolęda (bóstwo) (?[4]) • Dyj • Usień |
| Bóstwa prapolskie i czeskie | Jasz • Łado • Dzidzilela (Łada, Lela) • Nyja • Pogoda • Żywie • Dziewanna • Marzanna (Morana) • Jan Sobótkowy • Lel i Polel • Varpul |
| Bóstwa Słowian nadbałtyckich i serbołużyckich | Świętowit • Rujewit • Porewit • Porenut • Żywia • Swarożyc • Jarowit • Radogost • Prowe • Pogwizd • Czarnogłów • Czarnobóg • Białobóg (?[5]) • Trzygłów • Flins[6] • Krodo [7]• Pripegal • Miklos (?[8]) • Bogowie kaszubscy |
| Południowosłowiańskie | Kresnik • Trot • Perperuna • Kurent |
| Demonologia | |
| Demony powietrzne | Ażdacha • Ćmok • Chała • Zduchacz • Grad • Latawica • Obłoczyca • Omacnica • Płanetnik (Płamęta) • Poświst • Wietrzyca |
| Demony natury (leśne, górskie i polne) | Baba Jaga • Baba grochowa • Baba jagodowa • Południca • Bełt • Błędne ogniki • Łapiduch • Leszy • Boginki • Dobrochoczy • Dziwożona • Jaroszek • Licho • Miernik • Polewik • Spor • Miawka • Wiły • Samodiwa • Zagorkinia |
| Demony wodne | Boginki • Baba wodna • Bagiennik • Brodarica • Mamuna • Rusałka • Utopiec • Wodnik • Stichija • Lamia |
| Demony domostw i dobra | Łaziebnik • Domowik (Domocha) • Dydko • Bobo • Buc • Dworowy • Uboże • Gumiennik • Kłobuk • Krasnoludki • Korgorusze • Narecznice • Stopan • Skrzak • Pokuć • Skarbik • Nieśpiech |
| Demony zła i śmierci | Biali ludzie • Bies • Czart • Gnieciuch • Hurbóż • Jędza • Kikimora • Macica • Mężyk • Nocnica • Północnica • Strzyga • Tęsknica • Topielec • Upiór • Ustreł • Wilkołak • Wisielec • Zagorkinia • Zaraza • Złydnia • Zmora • Nawki • Poroniec |
| Regionalne | Ludki • Wieszczy • Stolemy • Krośnięta • Boruta • Roczitnik • Ciota • Bòrówc i Bòrowô Ciota • Szôlińc • Gòsk • Ćmuch |
| Pół-demoniczne istoty i nadprzyrodzone byty | Kwiat Paproci • Raróg • Psiogłów • Żmij |
| Święta | |
| Wiosenne | Jare Gody • Ostatki • Stado • Zielone Świątki • Święto Jaryły |
| Letnie | Święto Peruna • Noc Kupały |
| Jesienne | Dożynki |
| Zimowe | Szczodre Gody • Babidien |
| Obchodzone niezależnie od pory roku | Dziady • Slava • Swaćba |
| |