Współczesny bazyliszek
Bazyliszek (gr. basiliskos, łac. regulus), czasem nazywany królem węży, kuroliszkiem, bazylkokiem lub kokatrysem – mityczne stworzenie, pojawiające się w legendach, podaniach i bajkach wielu narodowości (także w Polsce).
Narodziny[]
Bazyliszek, rodzący się z jaj, które składają siedmioletnie koguty, a następnie wysiadywany 9 lat przez ropuchy lub węże, może żyć wiele wieków. Wg innych legend bazyliszek jest stworzeniem, które rodzi się raz na 100 lat z jaja złożonego przez koguta.
Opis[]
Początkowo bazyliszek miał postać małego węża zabijającego jadem i złym spojrzeniem. Później opisywano go jako ogromnego, smokopodobnego stwora, o dudniącym ryku i ognistym oddechu. Najpopularniejszą formą jest hybryda koguta z wężem o skrzydłach nietoperza. W dzisiejszej fantastyce dominuje forma ośmionogiego węża.
Bazyliszek był uosobieniem chaosu i zniszczenia, aberacją, potworem w dosłownym znaczeniu tego słowa. Nie potrafił współistnieć z żadnym żywym stworzeniem – zabijał ludzi, rośliny i zwierzęta, nieustannie sączycym się z pyska jadem zatruwał wszystko wokół siebie, jego spojrzenie rozsadzało kamienie i wypalało zieleń, jak pisał Pliniusz Starszy. Niczym monstrum z innego świata, tępił wszelkie życie wokół siebie i wypaczał świat swym plugawym pomiotem.
Żywił się wszelkiego rodzaju ssakami, ptakami, a także większością gadów. Był śmiertelnym wrogiem pająków. Do obrony służyły mu kły oraz wręcz toksyczny oddech, przede wszystkim jednak znany był ze swojego spojrzenia – kto spojrzy mu w oczy natychmiast umiera (bądź zmienia się w kamień).
Fakt ten w legendach był powszechnie wykorzystywany: bohater podstępem zmuszał bazyliszka, aby ten spojrzał w lustro lub w inny przedmiot, w którym może ujrzeć swoje odbicie, aby uśmiercić gada. Naturalnym czynnikiem, który może doprowadzić do śmierci bazyliszka jest pianie koguta. Zabić mogła go również łasica swoim zapachem.
Polski bazyliszek
Bazyliszek warszawski[]
Wedle legendy w piwnicy Krzywego Koła w Warszawie niegdyś straszył bazyliszek. Zabijał swym spojrzeniem każdego intruza, dopóty płatnerz Melchior go nie uśmiercił jego własnym odbiciem z lśniącej tarczy.
Bazyliszek starożytny[]
Bazyliszek wg Pliniusza
Pliniusz Starszy w „Historii naturalnej” opisywał bazyliszka jako węża z jaśniejszą plamą na głowie w kształcie korony, później uważano również, że jest to czworonogi kogut, w koronie, o żółtym upierzeniu, ze skrzydłami, ogonem węża, zakończonym hakiem lub drugą kogucią głową.