| “ | ...Kiedy wicher kręci w kółko i suchym zamiata piaskiem, jest to taniec złego ducha. Zamykaj wszystkie wyględy w chacie, bo złe ci naruszy kości. A jeśliś odważniejszy i chcesz skarbu z zgubą duszy, weź nóż nowy poświęcony i w pośrodek tego wiru rzuć nim celnie i z zamachem. Zuchwały młody parobczak, gdy mu szczyt stodoły bies w postaci wichru zerwał, gniewny utkwił nóż błyszczący, poświęcony, w pośrodku tego wiru. I zaraz ujrzał, jak w kornej postaci bies stanął przed nim krzywy i drżący i pytał, co mu rozkaże? — Napraw stodołę! — zawołał wieśniak, pałając cały od gniewu — dół od kartofli napełnij złotem, przynieś do izby baryłę wódki, trzy duże połcie słoniny.
— Spełnię to wszystko, wyjm nóż utkwiony, który mnie srodze dolega. — Nie! — krzyknął wieśniak — zrób to najpierwej, co żądam. — Bies dopełnił rozkaz cały; lecz wkrótce, kiedy z choroby umierał młody parobczak, wieśniacy obecni w chacie widzieli, jak stał przy głowie, czatując na jego duszę. Wszyscy żałowali, a stary chrzestny rzekł z cicha: — Gdyby zamiast tych pieniędzy wystrzelił lepiej do biesa srebrnym guzikiem z prawego oka, byłby żył długo, poczciwie i nie stracił świętej duszy...” | ” |
| — Podanie o Biesie z terenów Polski |
Bies (mit. słowiańska) - piekielny demon personifikujący zło, szaleństwo, choroby, strach, świat piekieł i dzikość, znany na obszarze całej słowiańszczyzny, działający często w nocy i pojawiający się wiosną na polach, gdzie pod postaciom wichru powietrznego niszczy wszystko, co spotka na swej drodze i pożera bydło, aby go powstrzymać należało rzucić w niego (wcześniej poświęconym) nożem. Potrafi jak wiele słowiańskich demonów, zabierać dusze ludzkie, z czego z pośród ich wszystkich ma najwięcej wystąpień w mitologii.
Wiara w nie sięga zapewnię czasów prasłowiańskich, jakoż jego nazwę wywodzić się od hipotetycznego prasłowiańskiego rdzenia -*bĕsъ pochodzący od hipotetycznego praindoeuropejskiego -*bboidh ("budzący strach, przerażenie"). Słowo to zniknęło, mimo swego dawnego rodowodu, z języka polskiego i powróciło dopiero w XV w. poprzez wschodniosłowiańską pożyczkę. Bies jest często przedstawiany razem z innym demonem nieszczęść - Czartem i często ich nazwy występują zamiennie. Istnieje górska legenda - wyjaśniająca, że nazwa ,,Bieszczady" pochodzi od ,,Biesów" i ,,Czadów" (Czartów), choć językoznawcy uważają też, że nazwa ,,Bieszczady" pochodzić może od trackiego ludu Biessów lub wschodniogermańskiego "besket" - "przedział"
Niemal zaraz po przyjęciu prawosławia na Rusi Kijowskiej nazwy przedchrześcijańskich Czartów i Biesów stały się innym, częstszym określeniem szatana np. w Powieści minionych latsześć bałwanów, których czczono na Rusi (zwłaszcza Peruna) przyrównuje się do biesów[1]. Domon opisany jest jako zły duch wstępującym w ludzi i kierujący ich na złą drogę i stąd określenie "zbiesieć" - "stać się złym, czynić zło". Miał on strzec ukrytych bogactw i zamieszkiwać ustronne miejsca, nieskalane cywilizacją przez człowieka (lasy, bagna), oraz podziemia piekielne, gdzie zabiera ludzkie dusze. Polskie baśnie wyjaśniają, że biesy potrzebują lasu, by mieć źródło drewna, którym palą w piekle, co jest jedynym, w pełni udokumentowanym powodem łączenia strefy piekielnej z leśną. W folklorze kaszubskim, duch Biés przybiera czasami postać dzikich zwierząt.
Uwagi[]
- ↑ ... I począł władać Włodzimierz w Kijowie sam jeden, i postawił bałwany na wzgórzu za dworem teremnym: Peruna drewnianego z głową srebrną i wąsem złotym, i Chorsa, Dadźboga i Strzyboga, i Simargła, i Mokosza. I składali im ofiary, nazywając ich bogami, i przywodzili syny swoje i córy na ofiarę biesom plugawili ziemię ofiarami swymi. I splugawiła się krwią ziemia ruska i wzgórze to... - Powieść minionych lat; autor: Nestor; str. 77; "O pogańskim życiu Włodzimierza"
| Mitologia Słowiańska | |
|---|---|
| Bóstwa | |
| Panteon Włodzimierza | Perun • Dażbóg • Chors • Strzybóg • Simargł[1]• Mokosz[2] |
| Wschodniosłowiańskie | Swaróg • Jaryło • Kostroma • Rod • Weles (Wołos) • Perepłut • Kupała (?[3]) • Kolęda (bóstwo) (?[4]) • Dyj • Usień |
| Bóstwa prapolskie i czeskie | Jasz • Łado • Dzidzilela (Łada, Lela) • Nyja • Pogoda • Żywie • Dziewanna • Marzanna (Morana) • Jan Sobótkowy • Lel i Polel • Varpul |
| Bóstwa Słowian nadbałtyckich i serbołużyckich | Świętowit • Rujewit • Porewit • Porenut • Żywia • Swarożyc • Jarowit • Radogost • Prowe • Pogwizd • Czarnogłów • Czarnobóg • Białobóg (?[5]) • Trzygłów • Flins[6] • Krodo [7]• Pripegal • Miklos (?[8]) • Bogowie kaszubscy |
| Południowosłowiańskie | Kresnik • Trot • Perperuna • Kurent |
| Demonologia | |
| Demony powietrzne | Ażdacha • Ćmok • Chała • Zduchacz • Grad • Latawica • Obłoczyca • Omacnica • Płanetnik (Płamęta) • Poświst • Wietrzyca |
| Demony natury (leśne, górskie i polne) | Baba Jaga • Baba grochowa • Baba jagodowa • Południca • Bełt • Błędne ogniki • Łapiduch • Leszy • Boginki • Dobrochoczy • Dziwożona • Jaroszek • Licho • Miernik • Polewik • Spor • Miawka • Wiły • Samodiwa • Zagorkinia |
| Demony wodne | Boginki • Baba wodna • Bagiennik • Brodarica • Mamuna • Rusałka • Utopiec • Wodnik • Stichija • Lamia |
| Demony domostw i dobra | Łaziebnik • Domowik (Domocha) • Dydko • Bobo • Buc • Dworowy • Uboże • Gumiennik • Kłobuk • Krasnoludki • Korgorusze • Narecznice • Stopan • Skrzak • Pokuć • Skarbik • Nieśpiech |
| Demony zła i śmierci | Biali ludzie • Bies • Czart • Gnieciuch • Hurbóż • Jędza • Kikimora • Macica • Mężyk • Nocnica • Północnica • Strzyga • Tęsknica • Topielec • Upiór • Ustreł • Wilkołak • Wisielec • Zagorkinia • Zaraza • Złydnia • Zmora • Nawki • Poroniec |
| Regionalne | Ludki • Wieszczy • Stolemy • Krośnięta • Boruta • Roczitnik • Ciota • Bòrówc i Bòrowô Ciota • Szôlińc • Gòsk • Ćmuch |
| Pół-demoniczne istoty i nadprzyrodzone byty | Kwiat Paproci • Raróg • Psiogłów • Żmij |
| Święta | |
| Wiosenne | Jare Gody • Ostatki • Stado • Zielone Świątki • Święto Jaryły |
| Letnie | Święto Peruna • Noc Kupały |
| Jesienne | Dożynki |
| Zimowe | Szczodre Gody • Babidien |
| Obchodzone niezależnie od pory roku | Dziady • Slava • Swaćba |
| |