Kresnik (mit. słowiańska) - Bóg czczony przez Słowian Południowych zamieszkujących wschodnie Alpy, nie można odnaleźć jego kultu na wschodzie czy zachodzie Słowiańszczyzny. Nazywany jest też Kersnikiem lub Krsnikiem. Bóstwo miało związek z ogniem, piorunami i przesileniem Letnim. Mieszkało na szczycie świętej góry na szczycie świata.
Możliwe, że pod tą nazwą czczono Swarożyca (Dażboga) na południu, lub Swaroga i Peruna, jako jednego boga, chociaż mógł to być nowy, suwerenny bóg słowiański nie oparty na ogólnych wierzeniach. Miał on ludzką postać ze złotymi rękami i włosami. Stopniowo przekształcił się w słowiańskiego bohatera narodowego, mieszkającego na złotej górze, czasami pojawiającego się jako jeleń ze złotym porożem, związany z przesileniem letnim. Stał się znany jako mityczny król władający magią, lecz będący też zwykłym rolnikiem.
Etymologia[]
Nie udało się jednoznacznie ustalić etymologii wyrazu. Połączenie nazwy rusińskiego Chorsa i indyjskiego Krishna zostały zaproponowane w przeszłości. Nazwa może mieć związek ze staronordyckim hress oznaczający: świeży, ognisty, żywy (według Jeza, F.), ale też z a-/-kre ze znaczeniem rosnąć, karmić (według Gluhak, A.) być może z irańskim *krs- / kars- lub słowiańskim krst. Jak twierdzi Michajłow, nazwa Kresnik może pochodzić z bałtosłowiańskiego dziedzictwa językowego: Święta Krasze znanego wśród Bałtów i starosłowiańskiego słowa *krěsδ oznaczającego przeciwpożarowe. Dla Michajłowa istnieją trzy możliwe połączenia z korzeniem * KRES: Słońce, Przesilenie lub cios.
Mitologia[]
Dosyć wiele można powiedzieć o jego życiorysie i mitach z nim związanymi, w odróżnieniu od innych bogów słowiańskich.
Kresnik był synem wielkiego boga - twórcy, który w różnych źródłach został zidentyfikowany jako Perun lub Swaróg. Żyje w fantastycznej krainie określanej jako "Kraj Wschodzącego Słońca", "Wschodnie Ziemie" albo "Dziewiąty Kraj" będącą "górą świata" wykonaną ze złota, szkła lub kryształów.
Opisywano go, jako bóstwo o ludzkiej postaci, lecz mającej szczerozłote włosy i ramiona lub ręce. Zrodził się albo z końskich kopyt, albo ze znamieniem w kształcie kopyta, dzięki któremu mógł przybrać postać konia, jak niektórzy mówią.
Jako bóg słońca i ognia, podróżował po niebie na swym rydwanie (starożytne ludy wyobrażały sobie słońce, jako rydwan boga) uzbrojony w siekierę, topór, młot lub miecz. Podobnie jak Herkules (Herakles), Kresnik dokonał dwunastu wielkich czynów niemożliwych do wykonania przez człowieka. Czasami jest wspomagany przez swego brata Trota lub jego psa o czterech oczach. Jego chtoniczny przeciwnik kradnie jego własność: bydło, żonę lub siostrę, ale Kresnik pokonuje go. Jego deszcz spada z nieba na znak, że ponownie udało mu się pokonać zło.
W większości baśni, jego żona jest jego siostrą, boginią wiosny o nazwie Alenčica, Marjetica, Vesina albo o innej nazwie. W niektórych wersjach Kresnik ma również kochankę, która jest córką chtonicznego bóstwa - węża, jego wiecznego wroga i Kresnik ostatecznie ginie z powodu zazdrości żony i kochanki.
W tej historii pojawiają się liczne odniesienia do ogólnosłowiańskiej mitologii:
- Fakt, że Krasnik jest uważany za syna boga - stwórcy i odpowiada za słońce utożsamia go z Dażbogiem/Swarożycem, gdyż Swaróg należał do jednego z dwóch stwórców świata.
- Walka Kresnika z anonimowym chtonicznym wężem - bogiem, nawiązuje do walki Welesa z Perunem.
- Posiada to samo uzbrojenie i atrybuty, co Perun.
Odpowiedniki[]
Mitologia porównawcza wykazała, że półbóg prawdopodobnie pochodzi od irańskiego boga Yima i jego sobowtóra, indyjskiego Yama, z którymi mają wiele wspólnych cech. Z drugiej strony, Kresnik to bóg burzy i posiada wiele cech wspólnych ze słowiańskim bogiem Perunem. Niektóre cechy nawet sugerują jego związek ze słowiańskim bogiem Jaryłem/Jarowitem. Wiele podobieństw do Mitry i Indry też się pojawiają.
Rozwój historyczny[]
Kresnik stopniowo przekształcił się w słowiańskiego bohatera narodowego, który mieszka na złotej górze, czasami jako jeleń ze złotymi rogami. Jako człowiek jest on wielkim królem władającym magią i czarodziejstwem, ale interesuje się rolnictwem. W niektórych opowieściach nawet walczy z "Psiogłówcami" (nazwa Mongołów).
Kresnik pojawił się w legendzie jako bohaterski książę Vurberk. W tej legendzie książę walczy ze smokiem atakującym zamek i ratuje księżniczkę, jednocześnie swoją siostrę i bierze ją za żonę. Ten kazirodczy element jest prawdopodobnie pozostałością z mitologicznego cyklu Kresnika, gdzie jako bóg lata, bierze za żonę swoją siostrę, boginię wiosny. W alternatywnej wersji książę walczy z białym wężem atakującego jego zamek i poślubia córkę dziedzica, która nie jest jego siostrą. W obu przypadkach książę Vurberk broni zamku, który został zaatakowany przez smoka lub węża, a od co najmniej roku 1204 naszej ery, popiera to fakt iż legenda poprzedza jego wygląd, jako XIX wieczny w badaniach antropologicznych.
Wraz z zaprowadzeniem chrześcijaństwa, Kresnika zastąpił Jan Chrzciciel. Przedchrześcijański święto wody było zapewne kojarzone z Janem Chrzcicielem. Powiązanie Kresnika z połową lata, ogniem i deszczem są widoczne w czasie wigilii św. Jana, kiedy to w części Słowenii pożary są rozpalane, a następnie gaszone przez ludzi stojących nieopodal. Zmywanie się z grzechu odpowiada zesłaniu deszczu przez Kresnika po pokonaniu węża zła. Na dzień wigilii św. Jana przypada wiele zwyczajów zachowanych ze wspomnień z mitologii Kresnika, podobnie jak wzniecanie pożarów, toczenie w słońcu drewnianych kół i śpiewanie pieśni związanych ze żniwami przez młode kobiety nazywanymi "Kresnicami". Słowieńska nazwa "Chrzciciel" jest podobne do słowa "Krysnik".