Lel i Polel (mit. słowiańska) – dwoje braci-bliźniaków z mitologii słowiańskiej o podważanej autentyczności. Uważani są za synów bogini Leli/Dzidzileli/Łady, czczonej według Jana Długosza na Mazowszu. Ich odpowiedniki w mitologii grecko-rzymskiej to Kastor i Polluks, a w litewskiej Auseklis i Szweistiks.
Przetrwali w polskich legendach o Wyrwidąbie i Waligórze, jako sieroty wychowane przez wilczycę i niedźwiedzicę. Reprezentowali braterskość, męskość i waleczność. Mogli na ich pomoc liczyć szanujący ich wyczyny wojownicy.
Przypuszczalnie byli bohaterami na Słowiańszczyźnie Wschodniej i Zachodniej.
Badania[]
Autentyczność []
Podstawą badań nad kultem Lela i Polela jest stwierdzenie czy naprawdę występowały w wierzeniach zachodniosłowiańskich.
Istnieje tylko jedno źródło, gdzie są wymieniani z imienia Lel i Polel, a dokładniej Kronika Polska Macieja Miechowity. Kronikach tymi słowami opisuje dwóch rzekomych bogów dawnych Polan:
| “ | ... Czcili Ledę, matkę Kastora i Polluksa, i bliźnięta zrodzone z jednego jaja, Kastora i Polluksa, co się słyszy po dziś dzień u śpiewających najdawniejsze pieśni 'Łada, Łada, Ileli, Ileli, Poleli' z klaskaniem i biciem w ręce. Ładą nazywając (jak śmiem twierdzić według świadectwa słowa żywego) Ledę, a nie Marsa, Kastora - Leli, Polluksa - Poleli... | ” |
| — Kronika Polska |
Później Miechowita dopomina, że gdy jeszcze był dzieckiem miał okazje widzieć trzy zniszczone figurki bożków, chociaż tutaj nie wspomina jakich konkretnie:
| “ | ... Sam w dzieciństwie widziałem trzy z takich bałwanów, częściowo potłuczone, leżące niedaleko obejścia kościoła świętej Trójcy w Krakowie, dawno już zebrane... | ” |
| — Kronika Polska |
Przez bardzo długi czas dwaj bogowie byli negowani przez środowiska naukowe z Aleksandrem Brücknerem na czele. Badacz usprawiedliwia swe twierdzenie wnioskując, że w XVI i XVII wieku używano określeń leli-poleli, lele wobec ludzi chwiejnych, próżniaków, słabeuszy itd.
Warto jednak pamiętać, że zachowały się do dzisiaj trzy powiedzenia wyraźnie nawiązujące do Lela i Polela, a mianowicie:
- Lelum Polelum - Określenie człowieka flegmatycznego, powolnego.
- Lelij, w niektórych pieśniach wschodniosłowiańskich.
- Lele i Polel - Tradycyjny polski toast.
- lelek - Silny, zdrowy młodzieniec z rosyjskich gwar.
Niektórzy historycy uważają, że to nazwy diabłów, lecz nie udało się tego udowodnić.
Współcześnie, coraz częściej badacze wierzeń słowiańskich przychylnie patrzą na dwójkę bliźniaków, jak np. Aleksander Gieysztor, Włodzimierz Szafrański czy Andrzej Kempiński, jak w przypadku tzw. panteonu Długosza.
Badania archeologiczne[]
Stronę zwolenników kultu Lela i Polela stoją znaleziska archeologiczne, znajdowane na terenach dawnej zachodniej i wschodniej słowiańszczyzny.
- W 1969 roku na wyspie Fischerinsel na Tollensesee w niemieckiej Meklemburgii naukowcy odnaleźli słowiański posąg kultowy wykonany z drewna dębowego (dąb dla Słowian miał związek z gromowładnym) datowany na XI - XIII, przedstawia on dwie zrośnięte głowami i tułowiami postacie (nawiązanie do bliźniactwa) o widocznych cechach męskich (wąsy).
- Dodatkowo niedaleko miejsca odnalezienia dwóch zrośniętych rzeźb odkryto drewniany posąg przedstawiający kobietę z wyraźnie zaznaczonym biustem.
- W Nowym Wiecu (Polska) odkryto dwu twarzowy posąg w stylu Janusa na Pomorzu, pochodzący z X wieku. Aktualnie przebywa muzeum Archeologicznym w Gdańsku.
- W miejscowości Yarivka na Ukrainie odkryto dwu twarzowych posąg.
Galeria[]
