Pieśń o Nibelungach (niem. Nibelungenlied) lub Niedola Nibelungów (niem. Nibelunge Not; oba tytuły równoprawne) – średniowieczny germański epos bohaterski, napisany w języku średnio-wysoko-niemieckim ok. 1200 roku przez nieznanego autora pochodzącego prawdopodobnie z okolic Pasawy, który opierał się na opowieściach zawartych w Eddach, Sadze rodu Wölsungów i Sadze o Dytryku z XIII w. (Dietrichsage). Tradycyjny pogląd: rycerz z rodu Kürenbergów.
Znaczenie tytułu[]
Pod nazwą Nibelungowie (także Niflungowie) rozumie się w tekście ród karłów, których skarb zagarnął bohater Sygurd, a później także Burgundów, gdyż stali się posiadaczami tego złota.
Etymologię słowa Nibelungowie wiąże się ze słowem Nebel (staromien. Nebul) oznaczającego "mgłę". Zatem Nibelungowie to "mieszkańcy krainy mgieł", co należy łączyć z Nilfheimem - czyli nazwą krainy zmarłych w mitologii skandynawskiej.
Historyczne podstawy, struktura[]
Historycznym podłożem eposu jest wędrówka ludów z IV i V wieku, podbój Burgundii w 436 r. przez Hunów pod wodzą Attyli, który występuje w nim pod imieniem Etzel (lub Ecel) oraz rywalizacja o władzę dwóch frankijskich królowych z dynastii Merowingów: Brunhildy (zm. 613 r.) i Fredegundy (zm. 597 r.).
Innymi postaciami historycznymi są Dytryk z Bernu (tj. Werony) z rodu Amelungów, a w rzeczywistości król Ostrogotów – Teodoryk Wielki z rodu Amalów, król Burgundów Gunter – historyczny Gundachar (Gundichar) oraz jego bracia Gernot i Gizler (inni historyczni władcy Burgundów: Gundomar i Gislahar/Giselher).
Pierwowzoru Sygurda dopatrywano się w kilku postaciach historycznych (m. in. w wodzu Cherusków - Arminiusie, w uduszonym w 522 r. burgundzkim księciu Sigeryku - synu Sigismunda lub w królu frankijskim Sigebercie I, mężu Brunhildy, zabitym w 575 r. za sprawą Fredegundy, żony jego brata Chilperyka I), ale brak ku temu przekonujących uzasadnień.
Tylko Krymhilda i Hagen(w sagach skandynawskich zwany Högnim) są postaciami fikcyjnymi. Niewykluczone jednak, że istniała burgundzka księżniczka Grymhilda. Przydomek Hagena "von Tronege" (Trojne) został wymyślony przez kronikarzy. Sugeruje, że miał się on wywodzić z Troi, być potomkiem trojańskich uchodźców, którzy niegdyś osiedlili się nad Renem.
"Pieśń" ukazuje świat pełen gwałtownych namiętności i krwawych wydarzeń, związanych głównie z walką o władzę. Motywy chrześcijańskie przeplatają się w niej z pogańskimi. Składa się z dwóch części:
- Śmierć Zygfryda (19 przygód)
- Zemsta Krymhildy (20 przygód)
Zachowała się w ponad 30 rękopisach reprezentujących różne, nierzadko sprzeczne ze sobą, wersje; ujednoliconą wersję opublikował w 1757 r. J. J. Bodmer (wyd. polskie 1881).