Swaróg

Swaróg
Informacje
Mitologia	Mitologia słowiańska
Odpowiedniki	Kuj (Mitologia Polan), Swarożyc (mało prawdopodobne, mitologia Połabska) Hefajstos (mitologia grecka) Wulkan (Mitologia rzymska)
Charakterystyka
Rodzaj	Bóstwo uraniczne, solarne
Domena	Przypuszczalnie niebo, słońce i rzemiosło
Atrybuty	Narzędzia kowalskie
Rodzina
Dzieci	Dażbog/Swarożyc

Swaróg (mit. słowiańska) - Słabo poświadczony rzekomy słowiański bóg-stwórca ognia, małżeństwa, wierności małżeńskiej, rzemiosła, kowalstwa, nieba, wyraju, słońca i ognia o cechach uranicznych i solarno-ogniowych.

Badania topograficzne i etymologiczne oraz nieczęste wzmianki folklorystyczne mogą sugerują ogólnosłowiański zasięg kult solarnego boga o tym imieniu, jednak jedyna pisemna wzmianka wzmiankująca Swaroga to staroruski przekład kroniki Jana Malalei, gdzie bóstwo to zostało przyrównane do greckiego Hefajstosa i z nim utożsamione.

Ruska kronika przypisuje mu jako syna innego (a lepiej poświadczonego) ruskiego bożka - Dażboga, który został zestawiony z greckim Heliosem. Z treści wynika także, że Swaróg był twórcą monogamii i ustanowił sakrament związku małżeńskiego, co kontynuował po śmierci jego syn. Takie ważne pisma odnoszące się do wierzeń etnicznych wschodniej słowiańszczyzny, jak ,,Powieść minionych lat" lub ,,Słowo o Wyprawie Igora" czy inne źródła autorstwa prawosławnych duchownych potępiające kult pogańskich bogów i demonów (np. Słowo św. Grigorija) milczą na jego temat. Został także pominięty w katalogu bóstw włodzimierzowych, którym władca Włodzimierz I Wielki wzniósł posągi w Kijowie przed przyjęciem chrztu, co sugeruje jego marginalną pozycje lub status boga "bezczynnego" (Deus otiosus) w słowiańskich wierzeniach (przynajmniej w późniejszych).

Informacje

Etymologia i topografia

Etymologia imienia boga nie jest jasna, lecz dotychczasowe wywody badaczy są zgodne, co do związku wschodniosłowiańskiego bóstwa z sferą solarno-ogniową. Te mitryckie cechy są typowe dla bogów II funkcji (bogów władzy wojskowej i militarnej, a także patronów przysiąg i prawodawców) w indoeuropejskich społeczeństwach. Aleksander Bruckner zasugerował wywodzenie nazwy boga Swaroga od określenia swar, co oznaczałoby dawniej hałas, wrzawę (por. polskie swara - "kłótnia, sprzeczka, spór"). W języku polskim zaś do dziś czasownik swarzyć, swarzyć się jest synonimem "kłócić się". Ten etymologiczny wywód może ukazywać Swaroga, jako hałaśliwego boga, dającego o sobie znać. Możliwy jest też związek z kłótniami małżeńskimi, co łączyłoby się z jego funkcjami, jako patrona małżeństwa. Niewykluczone, że rdzeń -*Swar posiada rozległe, indoeuropejskie podłoże, co uwiarygodnia związek Swaroga - podobnie, jak innych słowiańskich bóstw Chorsa i Simargła (lub Siem i Rgła) - z wierzeniami indoirańskimi. Językoznawcy zwracają na język sanskrycki i wywodzący się z niego wyraz svár - niebo/raj oraz nowoperskie χvar - słońce oraz odtworzonego prasłowiańskiego określenia sъvariti oznaczającego ,,kuć, skuwać coś na gorąco, wykuwać". Dodatkowo w wierzeniach etnicznych indoirańskich Ariów zamieszkujących dzisiejsze Indie pojawiają się zaświaty Swarloka - siedziba i niebo króla bogów Indry, określane także mianem Swarga, co pozwala na łączenie tych dwóch, indoeuropejskich pojęć. 

Istotnym dowodem na ogólnosłowiański kult Swaroga, a także potwierdzeniem istnienia boga o tym imieniu w słowiańskich wierzeniach są liczne nazwy topograficzne oraz geograficzne spotykane na obszarze całej słowiańszczyzny. Co ciekawe, wiele miejscowości o nazwach potencjalnie mogących pochodzić od imienia bóstwa znajduje się na terenach zachodniosłowiańskich, co może sugerować prapolski rodowód bożka i jego akulturacje na Rusi oraz tłumaczyć jego słabe poświadczenie. Z drugiej strony część wymienionych miejscowości mogła czcić innego ognistego boga Swarożyca i na jego cześć utrwalić cząstkę -*Swar w zachodniosłowiańskich nazwach (szczególnie polskich!). Oto wybrane topografie:

• Połabie: Swarzyn (obecnie niemieckie Schwerin)
• Polska: Swarzędz, Swarożyn, Swarzewo, Swarzów, Swarzynice, a także tabulizowana nazwa Twarożna Góra
• Czechy: Svarov, Svaren
• Rosja: Swaryż
• Słowenia: tabulizowany Tvarog - ruiny słoweńskiego zamku

Cechy Swaroga

1. Badania folklorystyczne i językoznawcze (etymologiczne), metody porównawcze i opis pochodzący z staroruskiego przekładu kroniki Jana Malalei przedstawiają rekonstruowaną postać Swaroga, jako boga solarno-ogniowego o cechach uranicznych, a nawet suwerennych.
2. Zszedł z nieba na ziemie i ogłosił, że kobieta może mieć tylko jednego męża, a mąż tylko jedną kobietę więc jego skłonności zahaczają o władze magiczno-prawną, która jest przywilejem bóstw głównych. Aleksander Bruckner, polski slawista zasugerował nawet wyparcie kultu Peruna z pozycji naczelnego panteonu przez Swaroga, czemu przeciwstawia się Aleksander Gieysztor, innyibadacz negując upadnięcia kultu gromowładcy. W kronice podkreślono jednak czuwanie Swaroga (a później jego syna Dażboga) nad przestrzeganiem prawa i karaniu cudzołóstwa, co jest typowe dla bogów funkcji, z którymi identyfikuje się bóstwo.
3. Uosabia uniwersalny motyw boskiego kowala, twórce sklepienia niebiańskiego i tarczy słonecznej wykuwającego pioruny dla gromowładcy (Peruna). 

Cechy postaci mitycznych i legendarnych 

Staropolski Kuj, Pan Twarodowski, Krak i staroruski Kij

Po podsumowaniu jego mitologicznych cech, okazuje się że wiele legendarnych i mitycznych postaci ze słowiańszczyzny je posiada i mogą oni być jego hipostazami. W polskiej Postylli Łukasza z Wielkiego Koźmina pojawia się następująca wzmianka:

[...] Takich rzeczy jednak, dzięki temu, że przybyło kaznodziejów, zaprzestaje się, a w wielu miejscach już się zaprzestało […] Nie ma innego imienia pod niebem, w którym możemy zostać zbawieni. Albowiem nie zbawia się człowiek w imię Łado, Jassa, Kuja [w oryg. !Quia], Nija, tylko w imię Jezusa Chrystusa […] Nie Łada, nie Jassa, nie Nija, które są skądinąd imionami bożków tu w Polsce czczonych, jak zaświadczają niektóre kroniki samych Polaków…

Jest to najstarsze znane nauce źródło odwołujące się do prapolskiego panteonu i jedyne wymieniające bożka Kuja, o którym źródła późniejsze milczą, co wskazuje na mało istotną rolę w panteonie i jego szybkie zniknięcie z wierzeń polskich po wprowadzeniu skutecznej chrystianizacji. Jest więc, podobnie jak Swaróg, słabo poświadczony i dosyć enigmatyczny. Nazwa bożka pochodzi od czynności Kucia, czyli wykuwania przedmiotów, co jeszcze bardziej zbliża go do Swaroga. Dodatkowo poszlaki etymologiczne wskazują na łotewskie i litewskie ,,młotek" oraz polskie ,,kowadło"; ,,kowal"; ,,kuźnia"; ,,okowy" i ,,podkowa". Związek z irańskim Kejem - boskim kowalem pozwala niemal z całą pewnością uznać Kuja za wcielenie lub inną nazwę Swaroga. Co ciekawe od czasownika ,,kuć" pochodzi rzeczownik ,,Kij" (dawn. ,,Kijać się" - ,,bić, walić"). Kij to postać poświadczona w najstarszej znanej staroruskiej kronice ,,Powieść Minionych lat"; legendarny założyciel Kijowa, brat Łybędzi, Chorywa i Szczeka:

“	Polanie tedy, mieszkając z osobna, władali rodami swoimi [...] byli trzej bracia: jednemu na imię Kij, a drugiemu Szczek, a trzeciemu Choryw, a siostra ich zwała się Łybedź. Siedział Kij na górze, gdzie dziś wjazd boryczewski [...] I [bracia] założyli gród w imię brata swojego najstarszego i nazwali go Kijowem.	”
	— ,,Powieść minionych lat"; autor: Nestor

Źródła

Ustalenie związków rodzinnych między poszczególnymi bóstwami w przypadku Słowian jest nadzwyczaj trudne, gdyż nie zachował się ani jeden tekst zawierający informacje na temat drzewa genealogicznego bogów. Nieco informacji zostało wspomnianych w glosach do słowiańskiego przekładu kroniki Jana Malali z X lub XI wieku. Pod koniec księgi pierwszej opowiada tam tłumacz, jak po potopie i rozproszeniu ludów panował w Egipcie najpierw Mestrom , po nim Jeremija (Hermes) następnie Feosta (Hefajstos), którego Egipcjanie nazywali bogiem, a następnie w początku księgi drugiej tłumacz interpolował nazwy: Dażbóg i Swaróg prawdopodobnie, by przybliżyć znaczenie słowiańskiemu czytelnikowi:

Oryginalny Tekst

Tłumaczenie

Po umr-tvii že Feostově, egož i Svaroga naričit' [zam. naričut'] i carstvova Egiptjanom- syn- ego Solnce imenem-, egož- naričjut' Daž'bog-. Solnce že car' syn- Svarogov- eže est' Dažd'bog- bě muž' silen... chotja Svarože otca svoego zakona rassypati. Jakož- reče Omir- tvorec' o nem-, aky Daž'bog- reče obliči Afroditu bludjašču s- Ariem-. Po umertviiž- Daž'bož'i, syna Svarogova, carstvova Egiptjanom...

Po śmierci Hefajstosa, którego i Swarogiem zowią, panował Egipcjanom syn jego Słońce (Helios), którego nazywają i Dażbogiem... Słońce zaś car, syn Swarogów, który jest Dażbóg był silny mąż... nie chciał naruszyć zakonu swego ojca Swaroga... Jakoż powiedział Homer poeta o nim, że Dażbóg oskarżył Afrodytę o cudzołóstwo z Aresem... Po śmierci zaś Dażboga syna Swarogowego panował Egipcjanom Sosis.

W tekście wyraźnie stwierdzono, że Swaróg jest ojcem Dażboga. Co prawda, tekst zawiera zmieszane imiona bóstw słowiańskich i greckich (i jednego egipskiego), lecz Helios nie mógł być ojcem Hefajstosa, ponieważ bóg słońca był tytanem, a Hefajstos należał do młodszych od tytanów Bogów Olimpijskich. Przedstawienie Heliosa (Dażboga) , jako syna Hefajstosa (Swaroga) jest spowodowane tym, że imię słowiańskiego i greckiego boga razem nie odnosi się do tych samych odpowiedników w dwóch różnych mitologiach, a do pełnionych funkcji, co potwierdza że Swaróg patronował kowalstwo i ogień (jak Hefajstos), a Swarożyc słońce (jak Helios). Swarożyc ma najpewniej, jakiś związek ze Swarogiem. Przedrostek -*życ jest typowy dla nazw synów innych postaci w językach słowiańskich, co utożsamia go z Dażbogiem i stanowieniem tego samego miejsca w drzewie genealogicznym, co Dażbóg, chociaż inni dopatrują się w jego imieniu zdrobnienie od słowa Swaróg, co daje do  myślenia, że to te same bóstwa. Swaróg wydaje się być jednym z głównych i ważniejszych bogów.