Zeus (znany także jako Dzeus) - trzeci i najwyższy władca niebios i gromowładca, zsyłający burze i pioruny. Jedna z najpotężniejszych postaci w mitologi greckiej (chociaż pojawiały się potężniejsze), najmłodszy syn tytana Kronosa i tytanidy Rei oraz dziecko, które miało obalić ojca według przepowiedni Uranosa, brat Posejdona, Hadesa, Hestii, Demeter i Hery.
Słynął z dużej ilości kochanek, co wyjątkowo irytowało jego żonę, Herę. Dla Greków był głównym bogiem uważanym za idealny przykład władzy i najpotężniejszego bóstwa. Jego symbolem władzy był piorun, którym rzucał w śmiertelników. Jest opiekunem praw, przybyszy proszący o pomoc, posłów i heroldów. Świętym zwierzęciem Zeusa był orzeł, a świętą rośliną sosna.
Jego rzymskim odpowiednikiem jest Jowisz (znany także jako Jupiter).
Historia
Młodość i Tytanomachia
Zeus urodził się jako ostatni syn Kronosa i Rei. Kronos był królem tytanów, który każde dziecko połykał, żeby nie odebrało mu władzy co przepowiedziała mu niegdyś wyrocznia. Zeus był jego szóstym dzieckiem, a trzecim synem. Rea nie mogąc się pogodzić ze stratą kolejnego dziecka od razu po urodzeniu zostawiła go na Krecie w grocie idyjskiej, a tam zajęła się nim Amaltea (według różnych podań była to koza, według innych nimfa). Tymczasem Rea dała mężowi kamień owinięty w pieluchy. Kronos myśląc, że połyka swoje dziecko uspokoił się. Pewnego razu złamał się róg Amaltei, Zeus pobłogosławił go tak, że od tamtego czasu z rogu dostać można było wszystko czego się potrzebowało - powstał tak róg obfitości. Zeus był jak tylko można było chroniony od ojcem. Aby ten nie usłyszał jego śmiechów i zabaw, kapłani Rei wykonywali nad nim hałaśliwe tańce wojenne. Gdy Zeus dorósł wydał tytanom bitwę. Rea podała swemu mężowi środek na wymioty, a on zwrócił dojrzałych bogów: Herę, Posejdona, Hestię, Demeter oraz Hadesa. Dorastali oni w żołądku Kronosa, a nie mogli zginąć - przecież bogowie byli nieśmiertelni. Tak zaczęła się Tytanomachia. Właśnie zmarła koza Amaltea. Zeus z jej skóry zrobił sobie tarczę, której nie przebije żaden pocisk znaną jako Egidę. Rodzeństwo pomogło Zeusowi wygrać nad dwunastoma tytanami, wtrącić ich do Tartaru lub inaczej ukarać: Atlas dźwigał za karę sklepienie niebieskie, a jego córka Kalipso była uwięziona na wyspie Ogygii, z której nie mogła się wydostać. po dziesięciu latach walk. Po Kronosie władcą został Zeus, ponieważ to wylosował a było to najcenniejszą nagrodą. Posejdon został bogiem mórz i oceanów, a Hades bogiem zmarłych.
Gigantomachia
Niema całkowitej pewności, co do tego jak powstali giganci. Według jednych zrodziły się z Eryniami, z krwi rozlanej przez okaleczonego Uranosa, według jednych byli to dzieci Gai i Tartara. Jednak jest pewne, że po klęsce tytanów byli zemstą matki ziemi za strącenie jej dzieci, tytanów, do Tartaru. Zagrozili bogom olimpijskim, więc ci musieli znowu walczyć. W przeciwieństwie do poprzedników, byli śmiertelni, lecz niemożliwi do zabicia z ręki boskiej. Atena wiedziała, że ta reguła nie tyczy się śmiertelników i poprosiła Heraklesa i Dionizosa, (który był jeszcze śmiertelnym), synów gromowładcy o pomoc. Przyczynili się do śmierci wielu tytanów w tym m.in. Otusa. Zeus też wykazał się odwagą. Gaja wydała dla wroga specjalne ziele, które miało uczynić wszystkich gigantów całkowicie nieśmiertelnymi, lecz władca nieboskłonu zgasił Selene (księżyc), Heliosa (słońce) i Eos (świt) oraz sam znalazł i zniszczył magiczną roślinę. Wraz z synem zabili Porfyriona za to, że próbował zgwałcić panią niebios - Herę. Poza tym uśmiercił jeszcze: Enkeladosa i Mimasa (według niektórych przyczynił się do tego Hefajstos). Ta wojna także zakończyła się zwycięstwem, a giganci zostali strąceni do Tartaru.
Tyfonomachia
Ta bitwa była najpewniej najtrudniejsza, jaką stoczył Zeus, chociaż przeciwnik był tylko jeden. Po klęsce Gigantów Gaja ze swoim małżonkiem zrodziła Tyfona.
Mity
- Pewnego razu zakochał się w przystojnym chłopcu - Ganimedesie. Pod postacią orła sprowadził go na Olimp czyniąc go podczaszym rozdającym Nektar i Ambrozje na wielkich biesiadach i jednym z wielu jego kochanków.
- Gdy druga żona Zeusa, Metyda, miała urodzić dziewczynkę została przez niego połknięta, po tym jak usłyszał przepowiednie Gai i Uranosa mówiącą, że kiedy jego żona urodzi córkę, później wyda na świat syna, który obali ojca. Jednak płód nie zginął. Pewien czas po tym wydarzeniu, gdy już ożenił się z Herą, zaczęła strasznie boleć go głowa i poprosił Hefajstosa, żeby roztłukł mu czaszkę. Wtedy z głowy gromowładcy wyskoczyła Atena, wydając przy tym okrzyk bojowy. Działo się to po Tytanomachii, ale na pewno wcześniej niż rozegrała się Gigantomachia.
- Pojął Alkmenę pod postacią jej męża i spłodził z nią Heraklesa. Próbował nawet podstępem zmusić niczego nieświadomą Herę do wykarmienia nie swojego dziecka. Jednak ta się zorientowała, odtrąciła go, a z rozlanego mleka powstała droga mleczna, podczas gdy krople, które wpadły do wody stworzyły lilie wodne.
- Hera była wściekła na męża za jego kochanki i kiedyś zdenerwowana ofuknęła Zeusa. Ten, także zdenerwowany, zawiesił ją na nieboskłonie, a Hefajstosa, który ją bronił, zrzucił z góry Olimp. Gdy w końcu jego syn wrócił, dał mu za żonę przepiękną Afrodytę w ramach rekompensaty za dawne krzywdy.
- Gdy dowiedział się, że jego córka - Persefona, została uprowadzona przez Hadesa, a na ziemi z tego powodu zapanował głód, kazał bratu zwrócić Korę. Jednak ta spożyła kilka ziarenek granatu, gdy była w podziemiu, a to już na zawsze ją z nim związało. Gdy jest przy swej matce, Demeter panuje urodzaj i wiosna, gdy jest u boku Męża w Hadesie, na ziemi panuje zima.
- Zeus przebaczył Iksjonowi zabicie członka rodziny i dokonaniu, jako pierwszemu spośród ludzi po potopie, pierwszego morderstwa. Zaprosił go na biesiadę bogów, a ten zamiast być wdzięczny, zaczął podkochiwać się w Herze. Pan niebios stworzył widziadło Hery, a Iksjon od razu począł z nim Centaury. Wszystko było jasne. Strącono niegodziwca w czeluści Tartaru, gdzie jest przyczepiony do wiecznie obracającego się płonącego koła.
- Syzyf był królem dzisiejszego Koryntu. Był bardzo lubiany przez bogów, którzy zapraszali go nawet na Olimp w trakcie biesiad. Początkowo był nieśmiały, ale szybko odzyskał wiarę w siebie. Mógł nawet obsmarowywać swe ciało ambrozją i nektarem, przez co wyglądał na młodszego niżeli był w rzeczywistości. Jednak na drodzę do szczęścia staneła jego gadatliwość. Otóż opowiadał śmiertelnikom o jego przeżyciach w siedzibie bogów i słowa, które były adresowane tylko dla jego uszu. Bogowie nie byli zachwyceni, ale patrzyli na to przez palce, bo były to tylko drobnostki. Jednak Zeus zwierzył mu się w prywatnej sprawie, a on tego nie uszanował. Po wielu komplikacjach, Syzyf został odesłany do Tartaru, gdzie dźwiga ciężki kamień na góre, ale to mu się nigdy nie udaje i kara trwa wieczność.
- Tantal był królem Lidii, a na dodatkiem synem Zeusa, czego jednak nie docenił. Mimo iż jadł ambrozje i nektar, które czyniły go nieśmiertelnym i miał zaszczyt uczestniczyć w biesiadach bogów, nie uważał ich za lepszych od ludzi, nie będącymi wszechwiedzącymi. By się przekonać czy to prawda, zabił i ugotował przy pomocy starszych synów najmłodszego potomka, a następnie podał go zaproszonym bogom. Oczywiście Zeus i jego przyjaciele odkryli podstęp i odmówili zjedzenia młodzieńca, tylko Demeter zasmucona utratą Kory nieświadomie zjadła kawałek łopatki. Gdy go wskrzesili, miejsce łopatki zapełnili kościom słoniową, a samego Tantala zesłano do Tartaru, podczas gdy starszych synów, bóg Dionizos pozamieniał w wilki, by uchronić ich przed gniewem innych bóstw, ponieważ jako jedyny na Olimpie nie miał nic przeciwko kanibalizmowi.
- Zeus pewnego razu zakochał się w pięknej królewny tyryjskiej i królowej kreteńskiej - Europie. Przybrał postać białego byka i odwiedził miejsce zabaw Europy i jej towarzyszek. Była wraz z innymi dziewczynami zafascynowana delikatnością i łagodnością zwierzęcia. Stwierdziła nawet, że może bezpiecznie go dosiąść. Gdy tylko znalazła się na plecach zakamuflowanego Zeusa, ten pobiegł aż za morze i doczekał się z kochanką potomstwa.
- Zeus zakochał się w jednej, z towarzyszek Artemidy - Kallisto. Ponieważ przyjęła dziewictwo, nie mógł się pokazać w swojej boskiej formie, więc zmienił wygląd na wzór Artemidy.
- Gdy Prometeusz złamał rozkaz Zeusa, dając ludziom ogień, król bogów przykuł to do skały Kaukazu, a nasyłany przez niego orzeł (według niektórych wersji sęp) wyjadał mu wątrobę.
- Gdy Zeus zakochał się w Demeter zaczął ją gonić, a ona uciekać. Gdy zamieniła się w węża i wpęłzła do dziury w ziemi, Zeus także zamienił się w węża i wpełz do tej samej dziury i splodził z nią Persefonę.
Przydomki Zeusa
- Horkios - prawy, sprawiedliwy
- Ksenios - gościnny
- Herkejos - patron osad, czuwa nad prawem własności i nierozerwalnością rodu lub gminy
- Hellenios - jako bóstwo narodowe, które spaja różne, często skłócone ze sobą greckie szczepy
Związki z kobietami i narodzone dzieci
| Kobieta | Dzieci |
|---|---|
| Alkmena | Herakles |
| Antiopa | Amfion, Zetos |
| Boetis bądź Aix | Aigipan |
| Danae | Perseusz |
| Demeter | Persefona |
| Dia | Peirithous |
| Dione | Afrodyta |
| Egina | Ajakos |
| Elara | Tytios |
| Elektra | Harmonia, Dardanos, Jazjon |
| Europa | Minos, Radamantys, Sarpedon |
| Eurymedousa | Myrmidon |
| Eurynome bądź Eunomia | Charyty, Asopos |
| Gaja | Agdistis |
| Himalia | Spartaios, Kronios, Kytos |
| Hera | Hefajstos, Ares, Hebe, Ejlejtyja, Enyo |
| Hybris | Pan |
| Io | Epafos |
| Kalliope | Kabirowie |
| Kallisto | Arkas |
| Kasjopeja | Atymnius |
| Karme | Britomartis |
| Lamia | Achelois |
| Leda | Kastor, Polideukes, Helena |
| Leto | Apollo, Artemida |
| Maja | Hermes |
| Metyda | Atena |
| Mnemosyne | Muzy |
| Niobe | Argos |
| Otreis | Meliteus |
| Pandora II | Graekus |
| Persefona | Zagreus, Melinoe |
| Pluto | Tantal |
| Pyrrha | Hellen |
| Selene | Pandeja, Ersa, Nemea |
| Semele | Dionizos |
| Tajgete | Lakedajmon |
|
Taleja |
Palikowie |
| Temida | Mojry, Hory, Nymfai |
| Thyia | Magnes, Makedon |
| nieznana matka | Ate, Litai, Aleteja, Kairos, Fasis, Arkejsjos, Saon |
Główne miejsca kultu
- Olimpia, jest to miejsce rozgrywania starożytnych igrzysk olimpijskich na cześć Zeusa. Znajduje się tam też świątynia tego boga, obecnie w ruinach. W środku znajdował się niegdyś 13-metrowy złoty posąg Zeusa trzymającego w ręku Nike wykonany przez Fidiasza.
- Ateny, tamtejsza świątynia była w momencie ukończenia przez cesarza Hadriana największą w Grecji, znajdował się tam ogromny posąg Zeusa, kopia tego z Olimpii, obecnie z budowli zachowało się 15 kolumn.
- Dodona, ośrodek kultu Zeusa i Dione, według mniej popularnej wersji mitu byli to rodzice pięknej Afrodyty.
- Nemea, miejsce rozgrywania igrzysk nemejskich rok po igrzyskach olimpijskich, znajduje się tam (obecnie w ruinach) świątynia Zeusa Nemeios.
Ciekawostki
- Zgodnie z mitologią grecką Zeus był sześciokrotnie żonaty zanim poślubił Herę
Literatura
- Iliada i Odyseja - Homer
- Złodziej Pioruna , Klątwa Tytana, Ostatni Olimpijczyk, Krew Olimpu , Greccy bogowie według Percy'ego Jacksona - Rick Riordan
Zobacz też:
Galeria
| Mitologia Grecka | |
|---|---|
| Bogowie Olimpijscy | Afrodyta • Apollo • Ares • Artemida • Atena • Demeter • Dionizos • Hades • Hefajstos • Hera • Hermes • Hestia • Posejdon • Zeus |
| Pomniejsi Bogowie | Amfitryta • Ariadna • Asklepios • Boreasz • Charyty • Chronos • Dejmos • Ejlejtyja • Enyo • Eol • Eris • Eros • Erynie • Eter • Euros • Fobos • Hebe • Hekate • Hory • Hymen • Hypnos • Iris • Kymopoleja • Leukotea • Metis • Morfeusz • Muzy • Nemezis • Nike • Notos • Pan • Persefona • Plutos • Psyche • Styks • Tanatos • Tryton • Tyche • Zefir |
| Tytani | Asteria • Astrajos • Atlas • Eos • Epimeteusz • Fojbe • Helios • Hyperion • Japet • Klimene • Kojos • Krios • Kronos • Lalentos • Leto • Menojtios • Mnemosyne • Okeanidy • Okeanos • Pallas • Perses • Prometeusz • Rea • Selene • Temida • Tethys • Theja |
| Protegonoi | Ananke • Chronos • Ereb • Eter • Fanes • Gaja • Hemera • Hydros • Natura • Nesoi • Nyks • Ourea • Pontos • Talassa • Tartaros • Thesis • Uranos |